Traceability چیست – قابلیت ردیابی کالیبراسیون

مقاله آشنایی با قابلیت ردیابی و رهگیری اندازه گیری ها (Traceability) و کالیبراسیون صحیح تجهیزات اندازه گیری

Traceability چیست و چرا مهم است ؟ در کالیبراسیون ، ردیابی اندازه گیری یک نکته اساسی است. اگر کالیبراسیون هایی که انجام می دهید قابل ردیابی نیستند ، نمی شود فهمید که آنها صحیح هستند یا نه ، بنابراین در واقع کار کالیبراسیون انجام شده کاری بی فایده است.

بیایید ابتدا به تعریف رسمی از قابلیت ردیابی اندازه گیری بپردازیم و سپس در مورد آنچه می گویند که کالیبراسیون شما قابل ردیابی است یا نه، بحث کنیم.

قابلیت ردیابی اندازه گیری چیست ؟

تعریف رسمی از قابلیت ردیابی:

خاصیتی از یک نتیجه اندازه گیری که به موجب آن، نتیجه می تواند به یک مرجع استاندارد، از طریق یک زنجیره کالیبراسیون مستند ، مربوط شود ، که به عدم قطعیت اندازه گیری کمک می کند.
این تعریف براساس تعریف رسمی در استانداردهای ذکر شده در قسمت”منابع” در پایان این مقاله است.
این تعریف مطمئناً کلمات فانتزی زیادی دارد ، بنابراین می خواهم آنرا به شکلی تقسیم کنم که عملی تر و راحت تر باشد.

بیایید نگاهی بیندازیم که ردیابی اندازه گیری و زنجیره قابلیت ردیابی (Traceability Chain) در یک کارخانه معمولی ، از پایین به بالا به چه صورت است:
• در کارخانه شما ، بسیاری از ابزارهای فرآیندی ،  به طور مرتب با استفاده از فرآیند کالیبراسیون ، توسط استاندارد اندازه گیری مشابه ، کالیبره می شوند.
• تجهیزات شما به یک آزمایشگاه کالیبراسیون خارجی ، ترجیحاً یک آزمایشگاه معتبر ، فرستاده می شوند تا کالیبره شوند.
• آزمایشگاه کالیبراسیون خارجی منابع خود را برای اطمینان از ردیابی آزمایشگاه ملی کالیبراسیون یا موارد مشابه ، کالیبره می کند.
• آزمایشگاه های ملی کالیبراسیون با آزمایشگاه های سطح بین المللی همکاری می کنند و با اطمینان از اینکه کالیبراسیون آنها در همان سطح است ، مقایسه های بین المللی را با یکدیگر انجام می دهند.
• آزمایشگاه های سطح بین المللی اندازه گیری های خود را بر اساس مقایسه های بین المللی ، تعاریف بین المللی و تحقق سیستم بین المللی واحد (سیستم SI) انجام می دهند.

درک مطالب با با عکس زیر ساده تر است:

قابلیت ردیابی اندازه گیری در کالیبراسیون می تواند به عنوان یک زنجیره ارائه شود. این زنجیره به خوبی این واقعیت را نشان می دهد که اگر این پیوند شکسته شود ، هر چیزی که در زیر پیوند خاصی وجود دارد قابل ردیابی نیست.

ضرب المثل “زنجیره قوی وابسته به ضعیف ترین پیوند است ” در اینجا بسیار معتبر است. اگر هیچ پیوندی در زنجیره وجود نداشته باشد ، تمام اندازه گیری های زیر آن سطح قابلیت ردیابی ندارند و مشکوک به خطا هستند.

هرچه در زنجیره بالاتر بروید ، عدم قطعیت اندازه گیری (Uncertainty) کمتر است یا روش دیگر این است که بگویید صحت بیشتر است. مثال عملی فوق نشان می دهد که چگونه یک اندازه گیری که شما در پلنت خود ایجاد می کنید از طریق زنجیره ای از اندازه گیری های بی وقفه تا یک سطح بین المللی قابل ردیابی است.

آیا اندازه گیری شما قابل ردیابی (Traceability) را دارا است؟

شرایط ایجاد قابلیت ردیابی را به طور خلاصه برای شما لیست می کنم:

1. کالیبراسیون به موقع
   همه کالیبراسیون ها در زنجیره ردیابی باید در فواصل منظم انجام شوند (برای اینکه بدانید چه زمانبندی ای استاندارد است، از صفحه ” استاندارد OIML D10 :زمانبندی کالیبراسیون تجهیزات اندازه گیری ” دیدن فرمایید).
   این کافی نیست که شما یک بار تجهیزات کالیبره شده استاندارد خود را داشته باشید و سالها استفاده از آن را ادامه دهید.
   کالیبراسیون هر دستگاه اندازه گیری فقط برای یک دوره زمانی مشخص معتبر است. قابلیت ردیابی با منقضی شدن کالیبراسیون منقضی می شود.
2. مستند سازی کالیبراسیون ها و اندازه گیری ها
   هر مرحله نیاز به مستند سازی دارد. هر کالیبراسیون در زنجیره ردیابی باید مستند باشد. این بدان معناست که نتایج کالیبراسیون در گواهی کالیبراسیون مستند باشد و روش کالیبراسیون طبق روال کتبی سیستم کنترل کیفیت شرکت انجام می شود .
   کاملاً واضح است که کالیبراسیون بدون گواهی کالیبراسیون ، کالیبراسیون مناسبی نیست و مطمئناً کالیبراسیون قابل ردیابی نیست.
   وقتی از مستندسازی صحبت میکنیم منظور مواردی همچون درج مکتوب دامنه کالیبراسیون ، منبع کالیبراسیون ، تاریخ کالیبراسیون ، شناسه کالیبراسیون و مواردی از این قبیل به صورت مستند است.
3. هر مرحله نیاز به عدم قطعیت اندازه گیری دارد
   بسیار مهم است که هر مرحله کالیبراسیون در زنجیره ردیابی دارای عدم قطعیت اندازه گیری مرتبط باشد.
   اگر اطلاعات عدم اطمینان از کالیبراسیون وجود ندارد ، نمی توانید ادعا کنید که قابل ردیابی است.
   دلیل اصلی این است که بدون دانستن و مستند سازی عدم قطعیت ، نمی توانید تجهیزات اندازه گیری را با یک دستگاه دقیق تر کالیبره کنید.
4. آزمایشگاه خارجی معتبر
   برای به دست آوردن قابلیت ردیابی در شرکت خود استفاده از آزمایشگاه کالیبراسیون معتبر بسیار توصیه می شود.
   استفاده از یک آزمایشگاه معتبر اجباری نیست ، اما اگر از یک آزمایشگاه معتبر استفاده نمی کنید باید خودتان آزمایش کنید که آزمایشگاه قابل ردیابی باشد ، برای اینکار میتوانید مثالهای زیر را بررسی کنید:• قابلیت ردیابی آن آزمایشگاه به ثبت رسیده است
   • سیستم کیفیت آن و مراحل صحیح در دستور کار است
   • صلاحیت کارگران کافی است
   • عدم اطمینان از کالیبراسیون به درستی محاسبه می شود
   • عدم اطمینان از کالیبراسیون برای کار شما مناسب است

نتیجه گیری:

به عنوان جمع بندی برای احراز قابلیت ردیابی اندازه گیری ، هر کالیبراسیون باید:

• یک گواهی کالیبراسیون داشته باشد.
• طبق روال های مستند و مکتوب انجام شود .
• زنجیره کالیبراسیون ناگسستنی باشد.
• عدم قطعیت اندازه گیری مشخص باشد.
• توسط افراد آموزش دیده و با صلاحیت انجام شود.
• معتبر باشد ، و منقضی نشده باشد.

منابع
1. BIPM، IEC، IFCC، ISO، IUPAC، IUPAP، OIML: واژگان بین المللی اصطلاحات اصلی و عمومی در اندازه گیری (VIM)
2. BIPM، IEC، IFCC، ISO، IUPAC، IUPAP، OIML: راهنمای بیان عدم اطمینان در اندازه گیری (GUM)
3. ISO / TR 14253-2: مشخصات هندسی محصول (GPS) – بازرسی با اندازه گیری قطعه کار و ابزار اندازه گیری – قسمت 2: راهنمای تخمین عدم قطعیت در اندازه گیری GPS و در کالیبراسیون ابزارهای اندازه گیری.

نویسنده مقاله : مرادی / پارس اکتان

پایان